Adalar konusu fauna açısından ele alındığında, adaları etkileyen “tecrit” faktörünü hatırlamamak olanak dışıdır. Bilindiği gibi, dünyanın kara kütlelerinden uzağında kalan adalarında tecrit faktörüne bağlı olarak gelişme göstermiş, kendine özgü faunal bir terkip ortaya çıkarken, karaların 5-10 km açığındaki Marmara Adalarında denizin ayırıcı (veya bir hendikap) etkisinin olup olmadığı veya zayıf da olsa böyle bir etkinin ne gibi oluşumlara yol açmış olacağı araştırılmaya değer.
(…)
İkinci husus, adaların farklı relief ve ona bağlı olarak farklı vejetatif terkibi yassı adalarla Marmara Adasının fauna yapısının çok farklı olmasına neden olmuştur. Yassı adaların açık sahalar olması nedeniyle , daha zayıf bir fauna birliğine sahip olurken, Marmara Adası dağlık ve ormanlık tabiatı ileçok daha farklı ve o derecede zengin bir fauna birliğini meydana getirmiştir.
(…)
Yılanlar adaların her yanında bulunmakta olup, özellikle zemini kayalık, üzerleri çalılık ve ağaçlık ortamlar onların habitatını meydana getirir.
(…)
Yerli türler genellikle kargalar ile serçeler olup, kıyı kesiminde martılar ve karabataklardan meydana gelmektedir. Bu da göstermektedir ki, adalar en çok göçmen kuşlar ile karakterize olmakta, onlara bahar ve yaz aylarında yaşam ortamlığı yapmaktadır. Adaların kıyı bölümündeki çalılık sahalar özellikle ötücü kuşlar (saka, iskete vb) ve kırlangıçların yaşam sahası olurken, daha yukarlarda ve özellikle yüksek kayalıklar; kartal, atmaca ve çaylakların yuva sahası olmaktadır. (…) Özellikle Marmara Adasının kuşlar bakımından bu derece ilginç bir merkez olmasının belki en büyük nedeni adaların iç kısımlarında insanların bulunmaması ve faunanın tedirgin edilmemesinden ileri gelmektedir. Bu şekilde Marmara Adası büyük göç yolu üzerinde ve çok iyi korunmuş bir kuş merkezi olmak özelliğine sahip bulunmaktadır.
(…)
Marmara Adalarının memeli hayvanlar bakımından verimli bir saha olduğu söylenemez. Örneğin hem dağlık, hem de yoğun ağaç örtüsü gibi bir ortama sahip olmasına rağmen bu adalarda kurt, çakal, ayı, yabani domuz v.b. gibi hayvanların hiçbiri yoktur. İri yapılı memeli hayvanların yokluğuna karşılık, burada memeliler sınıfını sadece adatavşanı, tarlafaresi ve tilki gibi ufak cüsseli memeliler temsil etmektedirler.
(…)
Adalar üzerinde, adalılığın meydana getirmiş olduğu tecrit edilme, en uygun olanakları adatavşanları ve tarlafareleri üzerinde göstermiştir. Çünkü bu iki hayvanın düşmanları yok gibidir. Buna ilaveten adı geçen hayvanların yılda birkaç defa yavrulamaları adatavşanı ve tarlafarelerinin süratle sayılarının artmasına neden olmaktadır. Kemiriciler grubu içinde yer alan adatavşanı özellikle kışın besinsiz kaldığı zamanlarda başta zeytin ağaçları olmak üzere bazı ağaçların gövdelerinin alt kısmındaki kabukları kemirdikleri için ağaçlar üzerinde büyük zararlar meydana getirebilmektedirler. Kemiricilerin aşırı ölçüde üremesini önleyecek memeli predatorlar mevcut olmadığından, popülasyon giderek büyümektedir. İşte üremeyi önleyecek predatorların yerini bu ortamda yılanların aldığı görülmektedir. Yani yılanlar sadece yaz dönemi içinde de olsa artan popülasyonu dengelemeyi doğal bir görev olarak yerine getirebilmektedirler. Mamafih tavşan ve fareler bol besin kaynağı olması ile bu defa yılan popülasyonunun artışını hızlandırmaktadırlar. Fare ve tavşanlar arasında kurulmuş sistem çok karakteristik olarak zaman zaman adalar üzerinde yılanların birden çoğaldığını, buna karşın tavşan ve fare popülasyonunun azaldığı çok iyi bir şekilde gözlenebilmektedir. Hatta adatavşanı ve tarlafarelerinin azaldığı, yılanların çoğaldığı dönemlerde yılanların sayısı o kadar artmaktadır ki , bunlar bazen ağaçların üzerine kadar çıkıp birbirlerine sarılmış şekilde hevenkler meydana getirebilmektedirler. Bu artışı dengeleyecek gücü bu defa uçucu türler meydana getirmektedirler. Marmara Adalarının kuşlar için iyi bir yaşam ortamı olması nedeniyle ekosistem içine leylekler, kartallar ve çaylakların girdiği görülmektedir. Örneğin leylek ve diğer kuşlar yukardan izledikleri yılanların üzerine dalış yapıp, yılanı gagası ile yakalamakta ve akabinde süratle yükselmektedirler. Yeterli yüksekliğe ulaştıklarında yılanı bırakmakta, yere düşüp ölen yılanı yeniden ele geçirerek yemektedirler. Özellikle ilkbahar aylarında sürüler halinde gelen leyleklerle o tarihlerde yuvalarından yeni çıkmış yılanlar arasında kıyasıya bir mücadele meydana gelmektedir.
(…)
Adaları derinliği hiçbir yerde 60 metreyi geçmeyen sığ denizler çevirmiştir.
(…)
Marmara Adasında kayalık kıyı oranı %71’i geçerken, buna karşılık güneydeki yassı adalarda bu oran tam ters yönde gelişir ve bu adalarda plaj tipi kıyı %63 oranındadır.
(…)
Marmara Denizinin Akdeniz ile karadeniz arasında, bu iki denizi birbirine bağlama özelliği, her şeyden evvel Marmaraya her iki denizin fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerini kazandırmıştır. Bu şekilde Marmara Denizi, her ikisinden de daha kompleks ve daha üstün bir düzeye ulaşmıştır.
(…)
Karadeniz yönünden Marmara Denizine gelen balık sürüleri, herbiri kendi biyolojik özellikleri veya birbirlerinden olan ayrıcalıkları nedeniyle Marmara Denizine geçiş, orada kalış, Ege Denizine geçip geçmeme ve yeniden karadenize dönme süre ve tarihleri birbirlerine pek uymaz. Ancak, bir genelleme yapılırsa, bu olayın güz mevsiminde başladığı, kış başında en üst düzeye vardığı söylenebilir. (…) Ağustos ayından itibaren İstanbul boğazına gelip Marmara Denizine geçmeye başlarlar. Bunu Eylül ayında lüfer, kolyoz, Ekim ayı içinde ise uskumru, torik, mezgit ve özellikle hamsi sürüleri izler. Nihayet hemen hepsi Ekim ile Kasım ayları arasında Marmara Denizine yerleşmiş olurlar. (…)Ege Denizinden Akdeniz kökenli balık olarak sadece sardalya gelir. Genellikle ilkbahar aylarında Marmara Adaları denizlerinin kuzey, batı ve güneybatı bölümlerine yerleşen sardalyalar yaz boyunca varlıklarını sürdürürler.
(…)
Demersal (Taş) balıkları açısından, Marmara Adaları sularında gümüş, tekir, izmarit, kefal, karagöz, barbunya, kupez, ispari, alyanak, mercan, iskine, kırlangıç, iskorpit, dil, sinarit, pisi, lapin en az 20 ekonomik potansiyeli olan balık türleri bulunmaktadır. Ancak yapı ve özellik itibariyle birbirlerinden çok farklı türlerden meydana gelmiş olan bu faunal terkip, her ne kadar Marmara Adaları denizlerini ortak bir yaşam alanı olarak benimsemiş ve ona uyum sağlamış olmakla beraber, adaların kıyılarını kendi karakterlerine göre bölüştükleri ve bu şekilde her türün daha özel kendi habitatlarını ve nihayet kendi nişlerini saptamış oldukları gözlenir.
(…)
Plajlı kıyıların ileri kısmında ve derinliğin 50 metreyi geçtiği yerlerde ise kırlangıç ve mezgit gibi dip balıkları da gene bu kıyı birimi içinde bulunurlar.
(…)
Prof. Dr. Necdet TUNÇDİLEK
“Marmara (Takım) Adaları”
İstanbul Üniversitesi Yayınları No: 3471, 1987, İstanbul
Hamiş: Evvel Fanzin kapsamında yayımlanan “Adalar Kültürü” ilgilerinin tümüne https://evvel.org/ilgi/mermer-adasi adresinden ulaşabilirsiniz.
