E V V 3 L

https://chomsky.info

Ayrıca bkz: https://evvel.org/?s=Chomsky

(…)
Peki propaganda modelinde belirlediğiniz türden filtreler medyanın bu konudaki tutumunu açıklıyor mu yoksa başka faktörler de mi söz konusu?

Noam Chomsky: Son derece şeffaf bir şekilde açıklıyor. Büyük şirket işletme modeline göbekten bağlılar: yani yarın kar etmeniz gerek. Ve ekonomi büyümeli. Ne türden bir büyüme olduğu umurlarında değil, sadece büyümek zorunda. Bu şekilde içselleştirmiş durumdalar. Dolayısıyla, evet, reklam verenlerin etkisi var ve kendilerinin de bir şirket olması çok belirleyici. Ama ondan daha derin olan şey, George Orwell’ın vurgusu, ki ben hafife alındığını düşünüyorum (ve Rızanın İmalatı kitabında ele almadık aslında bunu). Hayvan Çiftliği’nin önsözünü okudunuz mu bilmiyorum. 30 yıl sonra orijinal yazıları bulunduğunda keşfedildi. Kitapta İngiltere halkına hitap ederek diyor ki, ‘Bu kitap totaliter düşman üzerine bir taşlama elbette.’ Ama sonra şöyle devam ediyor: ‘Ama kendinizden çok fazla emin olmayın. Özgür İngiltere’de, fikirler zor kullanılmaksızın bastırılabilir.’

Orwell bazı örnekler veriyor ve iki cümlelik bir açıklama yapıyor. Biri basının zengin adamların elinde olduğu ve bu adamların belirli fikirlerin ifade edilmemesini istemek için her türden çıkarı olduğu. Diğeri ise temel olarak ‘iyi eğitim’ ile ilgili. En iyi okullara gidiyorsanız, Oxford ve Cambridge’den mezunsanız, belirli şeyleri söylememenin – hatta artık düşünmemenin – daha iyi olduğu anlayışını içselleştirmişsiniz demektir. Bu, Gramsci’nin “hegemonik sağduyu” dediği şey haline gelmiştir, hiç lafını etmezsiniz belli şeylerin. Ve bu, bu şeylerin nasıl içselleştirildiği, çok büyük bir faktör. Bunları gündeme getiren insanlara deli gözüyle bakılır. (…)

Söyleşinin tam metnine https://dunyadanceviri.wordpress.com/2019/03/09/noam-chomsky-birkac-kusak-sonra-orgutlu-insan-toplumu-diye-bir-sey-kalmayabilir/ adresinden ulaşabilirsiniz.

Dilbilimci, düşünür Noam Chomsky, açlık grevindeki eğitimciler Nuriye Gülmen ve Semih Özakça için destek mesajı yayınladı.

“Türkiye’deki iki açlık grevcisi Nuriye Gülmen ve Semih Özakça, demokratik ilkelere inanan herkesin desteğini hak ediyor. İçinde bulundukları durum vahim bir insan hakları ihlalidir. Grev 100. gününü aşmışken, hijyenik olmayan hapishane koşullarında sağlıkları hızla bozuluyor. Çok geç olmadan grevin sonlanması için, adalet ve haysiyet mücadelelerine saygı gösterilmeli ve iadesini istedikleri iş talepleri bir an önce kabul edilmeli.”

Noam Chomsky

Haberin tam metnine https://www.birgun.net/haber-detay/chomsky-den-gulmen-ve-ozakca-ya-destek-talepleri-kabul-edilmeli-165614.html adresinden ulaşabilirsiniz.

Bkz: https://haber.sol.org.tr/dunyadan/chomskyden-odtuye-destek-haberi-81912

Dünyanın dört bir yanındaki üniversitelerden akademisyenler Orta Doğu Teknik Üniversitesi arazisindeki yol yapım projesine karşı çıkmak amacıyla başlatılan bir imza kampanyasına destek veriyor. Kampanyaya katılanlar arasında Noam Chomsky de var.

Türkiye ve dünyanın önde gelen üniversitelerinden pek çok akademisyen ODTÜ’den geçirilmek istenen yola karşı mücadele eden ODTÜ’lü öğrencilere destek veriyor. Aralarında Massachusetts Institute of Technology’den ünlü dil bilimci ve filozof Noam Chomsky’nin de bulunduğu akademisyenlerin imzaları “Solidarity with METU” (ODTÜ ile Dayanışma) başlıklı blog’da toplanıyor.

İmza kampanyasına Yale Üniversitesi, Boston Üniversitesi, Harvard Üniversitesi, Luiss Guido Carli Üniversitesi, Notthingham Üniversitesi, IRFAM, Deutsches Krebsforschungszentrum, Columbia Üniversitesi, Université Paris-Sud, CEPN, Université Paris, Cornell Üniversitesi, London School of Economics, Boğaziçi Üniversitesi, Galatasaray Üniversitesi, Koç Üniversitesi, Sabancı Üniversitesi, İstanbul Bilgi Üniversitesi, Sakarya Üniversitesi, Hacettepe Üniversitesi gibi yurtiçi ve yurtdışındaki pek çok önemli üniversitede görev yapan akademisyen destek veriyor.

Bkz: https://www.youtube.com/watch?v=L2OnCd95AGE

Amerikalı siyasi düşünür ve dilbilimci Noam Chomsky, Gezi Parkı eylemlerine destek verdi.

“Ben de dayanışmanın içinde bir çapulcuyum, DİRENİSTANBUL” yazılı bir afişle görünen Chomsky, Türkçe olarak “Her Yer Taksim, Her Yer Direniş” dedi.

Yaz aylarının sonunda Gezi’ci ve sağlam şair Tekin Deniz‘le dertleşmiştik. Dertleştikçe, baktık, ortaya iyi bir şeyler çıkmış ve hakikate fazlaca temas ediyoruz. Böylelikle, işbu dertleşmemizi, “Edebiyat ve İktidar” dosya konusuyla birlikte yayın hayatına yeni başlayacak olan “Monograf” adlı dergiye -nedense, itibar ederek- gönderdik. Bu gönderimizin üzerinden yaklaşık 2 ay sonra Monograf Dergisi Yayın Kurulu’ndan bir mektup geldi. Mektupta, yayın kurulunun söyleşimizin yayımlanması konusunda “fikir birliği” sağlayamadığı (sayılayamadığı) falan belirtilmiş. Üzülmedik; zaten üç aşağı beş yukarı, durumu tahmin ediyorduk, bekliyorduk. Sonuçta, Tekin Deniz’le gerçekleştirdiğimiz dertleşmemizi EVVEL sularında takipçisine sunuyoruz.

Zafer Yalçınpınar: Şiirin “ne olduğu”, bugünlerde, bence, devâsa yanlış bir soru olarak -maveraünnehir nereye dökülür, yanlış sorusunun tarihsel negatifi gibi- sürekli karşımıza çıkıyor… Sorulması gereken yegâne soru “Şiir nerdedir?” meselesi -bulutsu bir mesele- olmalıydı. Ama olmadı. Her neyse… Şimdi, garip bir tipoloji ile karşı karşıyayız: Yeni sinsiyet, samimiyetsizliğinin zulümünü gizlemek için şiirle temizlenmeye, yarattığı mezalim ortamını imgesel olarak “çiçekli, hoşgörülü bir huzur bahçesi”ymiş gibi imgelemeye çalışıyor. Oysaki genel olarak baktığımızda, bir tür “söylemler çöplüğü”nün içerisinde yüzdüğümüzü fark ediyoruz; “hakikat” ve “sahi”den çok uzakta, menfi gaddarlığın örümlü yalanlarıyla kuşatılmış gibiyiz. Geçenlerdeki bir konuşmamızda “şiirde ya da şiirle sergilenen şirinlikten nefret ediyorum!” demiştin. Şiirin yüceliğini oyuncaklaştırıyorlar sanki, ne dersin? Anlat biraz…

Tekin Deniz: Bundan 7 yıl kadar önce, Beyoğlu’nun meşhur sahaf dükkânlarından Narteks’in sahibi Sıtkı abi ile bu konuyu konuşmuştuk. Daha o günlerde çeviriler olsun, şiirlerdeki, öykülerdeki, romanlardaki işgaliye ortamı olsun, nasıl bir yağma ile karşı karşıya olduğumuzu anlatmıştı. Gelen bu büyük karanlık, kendisinden önce kadrolu bir düşüncesizlik ve kolaycılık ortamı hazırladı. Yani o günlerde de böyle görünüyordu. Senin sürekli dillendirdiğin gibi; yavaş yavaş, sessizce, tam bir “sinsiyetçilikle” odalarımıza, evlerimize, kafalarımızın içine kadar sızdılar. Kendi kavramlarını, kendi imgelerini, kendi sözcüklerini, türlü vaatler ile yanlarında tuttukları  kalemşörlerin ve okuyucuların ağızlarına tıkadılar. İşte böyle böyle şiirin kaynak sularına zehirli atıklarını döktüler. Kendilerine; memur apoletli şairler? ve aydınlar? tuttular. Şiirin, salt şirinlik gösterisi olduğu düşüncesi bile mide bulandırıcı bir şey. Benim için onun yüceliği -hiçkimsesizliğindedir-. O, bir yere veya bir şeye ait değildir. Şayet onu bir güce zimmetler, karanlığın üzerine perde vazifesi olsun diye eşyalaştırırsak, yaşamın öz değerlerine ihanet etmiş oluruz. Bana göre şiirin kendisi alkışlanmayı hak etmiyor. Zaten onun vazifesi bu değildir. Aksine, tam karşıda durmalı, çoğulculuğu ve gerçek anlamda bireyin sesini duyurabilmek için en dibe dalıp boğulmakta ve boğazlanmakta olan öz fikirleri kurtarmalıdır. Velhasıl kelam, şiir nerededir? diye soracak olursak; bence tam karşıdadır, en karşıdadır… Benim şairim, işte tam olarak bu karşıtlığın içinden çıkan özgün kişidir. Ben ondan elbette gerçek anlamda dilin yapısını zorlayacak yeni fikirler, yeni biçimler okumak istiyorum. Milyarlarca farklı kombinasyondan oluşan koca bir evrene sadece tek bir pencereden bakamayız, bakmamalıyız. Sen nasıl düşünüyorsun bilmiyorum ama bence söz  konusu tipolijnin ortadan kalkabilmesi için bu işe gönül verenlerin vahşi bir şekilde manipüle edilen toplum zihnine soluk aldıracak taze eserler ortaya koyması gerekiyor.

Z.Y.: Benim kafama göre, yaşamın öz değerlerinde -o ‘taze’ dediğin ‘om’ noktasında- ya da sahici insanların fikirlerinin özünde, “tek hamlede, sade ve apansız” olarak şiir vardır, diyebiliriz. Arı-duru niteliksel bir varoluş biçimini -tabiî, ya da, ‘yokoluş biçimi’ni- yaygınlaştırmamız gerekiyor sanki. Burada bahsettiğim ‘duruluk’, renksizlik ya da ‘tek renk’ yan-anlamlarını taşımamalı; yani, bir tür “endüstri dışı” konumu imlemeye çalışıyorum ‘duruluk’ derken… Bahsettiğin olumsuzlukların kökeninde rekabetçi ve endüstriyel kafayı buluruz her seferinde; ‘satışa sunulacak endüstriyel bir çıktı’ için her şeyi istismar eden, yıkmaya, kırmaya ve eritmeye hazır, karıştıran, kesen biçen, hesaplayan, harcayan, atıklarla ve cürufla dolu ve hararetli bir haddehane gibi… Örneğin, bazı sosyolojik kavramların birer istismar unsuru olarak nasıl kullanıldığını veya ergitildiğini gördük, 2000’lerin başından bu yana… Tıpkı, sosyolojinin ‘toplum mühendisliği’ salvolarına dönüşmesi/ergitilmesi gibi, şiirin de bir ‘söz-söylem mühendisliği’ uygulama alanına dönüşmesi/harcanması riski var. “Töz ya da içerik yitimi” diyebiliriz buna, bir tür yalan sanki… Yani, şiir öyle olmalı ki daha önce dile getirilemeyen bir imgesel alanı okuyucusuna sezdirebilmeli… Evet, şiir en karşıdadır, hiçkimsesizliktedir, bence de öyle, ama ne bileyim, hiçbir zaman “ithaka”yı -ufukta bir karaltı olarak bile- göremeyecek miyiz? Umut yok mu hiç? Ya da işte, umut, nerdedir?

T.D.: Aklıma hep aynı soru geliyor… “Doğruluk, eğilip bükülebilecek bir şey midir?” Bu mesele aslında Türkiye’nin genel sorunu… Halk ve onu yöneten sistem arasında çok ama çok uzunca bir zamandır büyük ve tek yönlü bir algı savaşı var. En basit örnekleri herhalde marketlerde karşımıza çıkıyor; “bir paket sana yağı verir misiniz?” diyor hanım teyze oysa onun adı “margarin”. Bizlere hergün yüzü boyalı kargalar satıyorlar.Yavaş yavaş zihinler istila edilmiş, kitleler papağanlaştırılmış, düşünceler dizayn edilmiş. Ve ne acıdır ki bu yeni sistemin temel araçları olarak bizim şu “büyük?!” kalem erbapları kullanılıyor. Maalesef bizde düşünür tayfaları denen sözde “aydın” gruplar,bir zaman sonra karşıtları oldukları şeyin ta kendisi olmaya başlıyorlar. Velhasıl kelâm, elimizde mutlak bir karşıtlık olmadığı için şu aşamada sadece onun fikrinden söz edebiliriz. Söylemek istediğim şey aslında; -karşıtlığın diyalektiğidir- Bu yapı,sürekli sarmal bir döngü halinde ilerliyor. Bizim yapmamız gereken bu dönüşümler esnasında farklı ve doğru açıları yakalayıp kelimenin içeriğine yeni ve sağlam tuğlalar taşımaktır. Elbette bu tuğlalardan evvelâ bir duvar örülecek ama bu duvarlar: sınırları ayıran,ülkeleri bölen faşizan duvarlar olmayacak. Aksine, tıpkı içinde yaşadığımız odalar gibi, odaları var eden, oluşturan “ev kuran” bir çeşit duvarlar bütünü olmalı. Bu duvarlara şimdilik “gri” birer fikir değil de “genel geçer doğrular” olarak bakmalıyız. Sosyolojiyi, edebiyatı, mimari’yi bazı kalıplara döküp kendilerine -mutlak ve değişmez yasalar icat edenler- bir zaman sonra eski itibarlarını korumak için elbette o mevkilerin ağaları, derebeyleri, paşaları, lordları olurlar. Bence kötülük sürekli açı değiştiriyor Kendine yeni mevziler kazıyor. Belki de işte tam da bu yüzden daha fazla soru sormalıyız? “-Şiiri ve sanat üretimini bir çeşit gıda olarak düşüneceksek eğer onun da diğer bütün doğal besinler gibi görevini tamamladıktan sonra tabiatta çözünüp yok olması gerekmez mi?” Bazı kelimelerin ve fikirlerin daha dayanıklı ve daha uzun ömürlü olmaları için kimyalarına karıştırılan yapay müdahaleler onları daha fazla ayakta tutsa da özlerini yitirmelerine neden olmaz mı?
Bence hiçbir sanat eseri yok olmaktan korkmamalıdır.Yine aynı şekilde senin de bahsettiğin gibi sadece “metalaşmak için” endüstriel bir çıktıya da dönüşmemelidir. Şiir yazmaya yeltenen kişi bana göre kendinde tanrılık iddiası güder: O tanrı öyle bir tanrıdır ki; derinlerde hissettiği sonsuz hazzı,sonsuz acıyı,sonsuz empatiyi ötekiyle bölüşmezse bir zaman sonra yok olur. İşte bana göre adına; “umut” dediğimiz şey de -bu düşünen, hisseden, yeni ve eşsiz- insanın kendi öz değerlerini anlayıp varlığını evrenle bölüştüğü noktada açığa çıkacak.

Z.Y.: Söylediklerine nazaran şöyle düşünüyorum: senin zihnindeki şiir, “art brut” yaklaşımına yakınsayan, bir tür “kültür kompradorloğu karşıtlığı” diyebileceğim özel bir “duruş”la, böylesi bir “mücadele arayış”la -bunu diyalektiğe verdiğin değere istinaden söyledim- biçimleniyor. Peki ya mezarlaşmış dergilerin editörleri? Edebiyat kâhyaları? Ya da ne bileyim, şu cüruflaşmış yazı-çizi ortalığı, ortalaması hakkında ne düşüyorsun? Artık, “mevhumlaşmış” diyebileceğim “şiir kitabı, yarışması” piyasası hakkında neler diyeceksin? Şiirin iktisadını yaratmaya çalışan muhterisler, bu işi neden beceremediler, beceremiyorlar? Neden ve nasıl sıkı şiir  hep bu tipolojinin dışında kalarak –üstelik tüm zamanlarda, geçmişte, gelecekte- kendi imgelemini oluşturur?

T.D.: Maalesef bizim ülkemizde  sanat hâlâ bir tür salon eğlencesi… Her yıl düzenli olarak düğün salonları tutuluyor, halaylar çekiliyor, yerel nobeller dağıtılıyor, ödüller veriliyor ve hep aynı birileri “bestseller” oluyor. İktisadi gücü elinde bulunduranlar üretim ve tüketim ilişkilerini kafalarına göre tasarlarken, kurdukları yeni düzenin anlamsal ve kavramsal alt yapısını sağlamlaştırmak için kültürel değerlerin yanında; edebiyata, mimariye, müziğe, velhasıl insan zihnini manipüle edecek her alana el atıyorlar. İşte tam da bu noktada düzen kurucuların ellerinin hemen altında gezen,onların ağzının içine bakan bazı büyük fikir adamları? görüyoruz. Bu tipler aslında edebiyat kâhyalığından çok bir tür morg masası vazifesi görüyorlar.Editörlüklerini yaptıkları sistem ağzı konuşan yayın organları ise işte bu söz konusu cesedin çoktan iflas etmiş, kokuşmuş uzuvlarından başka bir şey değil. Şairin özel olmasından anladığım şey; -kendine has hatalarının olmasıdır! Ben bunu bir türlü anlayamıyorum; bozukluklardan, boşluklardan, eğriliklerden, sakarlıklardan, unutkanlıklardan neden çıldırasıya korkuyoruz? Sürüklendiğimiz bu büyük koşturmaca bizi öldürüp, insanlığımızdan hızla uzaklaştırıyor. Yaşlanan insanlar göremiyoruz artık. Utanç yitirilmiş. Duvarlar kalınlaşmış. Şiir ve insan birer yarış atı değildir ki! Onların varlıkları üzerine bahislere girip, genel veya gündelik çıkarlar uğruna yarıştıramazsınız.Bazı büyük gazetelerde köşeniz olabilir,canlı yayınların müdavimlerinden de olabilirsiniz ama bu size ücretli birer papağan olma hakkını vermez. Sıkı şiir, öz şiirdir. Aptallar bunu yalnızca ucuz bir şekilde taklit edebilirler. Dayınız bakan olabilir, milletvekili olabilir, filanca şirketin patronu olabilir ama bir Rembrant tablosu, bir İlhan Koman heykeli, bir Sait Faik öyküsü yazabilmek için torpilden daha fazlasına ihtiyacınız var. İnsan ruhu dediğimiz  preslenmiş duyu bütünlüğü henüz fabrikalarda üretilemediği,plastikleştirilemediği için onlar hep yeniliyorlar. Çünkü atladıkları çok büyük bir olgu var! – İnsan! Onu doymazlıkları ile çiğnedikleri ve yakut yüklü fildişi kulelerinden aşağılara kibirle baktıkları sürece hep aynı hezimeti yaşayacaklar ve doğa tarafından asla gerçek bir saygı göremeyecekler… İşte onlar tam da bu yüzden öz olarak her zaman yenilecekler.

Z.Y.: Şimdi ben, son beş yıldır edebiyat iktidarında, edebiyattan ya da edebiyatın isterlerinden çok daha yaygın bir oranda “retorik arsızlığı” ve “yeni sinsiyet” tipolojisi görüyorum. İktidar, enstrümanlarını çok basit yemlerle tasarlıyor… Hemen hemen tüm yemler, saygınlık cukkalamak üzerine kurulu: Editör olmayan editörleri çeşitli “menfi ve müstahkem mevkilere” oturtmak, turşu kurar gibi şiir antolojisi kurmak, içsiz söyleşiler ve turizmleşmiş, belediyeleşmiş edebiyat etkinlikleri, yarışma jüriciliği, istismarcı fason yayınevleri, şiir günleri filan… Sence, ne olacak bu “organize işler”in ve “oligarşik yaklaşımlar”ın sonu? Açıkça soruyorum… Bu istismar ve kandırmaca nereye kadar sürecek… Bu işleri “sürdürülebilir” kılmak için ne yapacaklar?

T.D.: Bizim ülkemizdeki edebiyat iktidarlıkları, kâhyalıkları, ağalıkları, beylikleri; küresel düzen kurucuların son derece yalakalaşmış eğri büğrü gölgelerinden başka bir şeye benzemiyor. Edebiyat dediğimiz bu ağrı her ne hikmetse çoğunlukla iktisadi bir olay halinde ilerliyor. Arz talep dengeleri sürekli değişiyor. Sağ olsun, fırsat buldukça devletimiz müdahale ediyor. 1980’den bu yana olduğu gibi aşırı orantısız resesyonlara giriyor,devalüasyona uğruyor, ucuzluyor, ayağa düşüyor, perişan oluyor, tekme üstüne tekme yiyor… Oyun kurucular; sinemayı, mimariyi, okulları, aileleri, iş yerlerini, gazeteleri kendi beyin yıkayıcı medyaları olarak kullandıkları gibi şiiri de öyküyü de romanı da bu basın yayın ortaklığı içerisine çekiyorlar. Chomsky buna; “rızanın imalatı” diyordu. Duyusal, görsel, imgesel alandaki bütün “şeyleri” yeniden kurgulayıp istedikleri ağızları istedikleri açılarda oynatıyorlar ve bütün bir toplumun gözlerine perde çekiyorlar. “Üst tabaka” aydınlarımızı? da kendi biçimlendirdikleri “Bienal” ler ile Bienalus’lar ile güdüyorlar.Senin “yeni sinsiyet” dediğin karanlık, benim için; güvercin biçimli kötülüğün ta kendisidir! Tıpkı bir halay takımı gibi işte! İçlerinden en yaşlısının, en güngörmüşünün eline bir mendil sıkıştırdın mı oldu sana söylevcik imparatorluğu, retorik arsızlığı. Sal bunları meydanlara, alanlara, televizyonlara, dergilere, gazetelere senin ulu orta söyleyemediğin bütün o şeylerin zihinsel alt yapısını kurgulasınlar,iktidarın baskın dilini yaysınlar.Sormadan edemiyor ki insan; “kadrolu bir bilgelik anlayışı olabilir mi acaba? Memuriyete dayalı bir ululuk, yücelik vs? Acaba bu basın – yayın organlarının ve kültürel dilin yönlendiricisi konumundaki yerlerin müstahkem mevkilerine kimler? Ne şekilde? Kimlerin aracılığı ile? Ne vasıfla getirilmişlerdir? Sadece kuru kuruya “anıcılık” oynamak edebiyat otoritesi yapar mı kişiyi? Kurulu düzenle yatağa giren bir “kelime dizici” sabah uyandığında dolaptan hangi harfi çıkartıp, hangi “satılık” tabelasının üzerine asar acaba o çöpten bedenini?” İşte durum maalesef böyle. Birileri bir şekilde bir yerlere getirtilip kuklalaştırılmış. Bazı yeni yetme ahmaklar da onların bu kötücül gölgelerini yazık -gün ışığı zannediyorlar- Oysa bu “organize işlere” – “oligarşik yaklaşımlara” bel bağlayıp kendilerine makam mevki biçenler, oturdukları zeminin ne kadar hassas olduğunu bilmiyorlar. Ya da içine düştükleri açlık ve ruhsuzluk gözlerini o kadar kör etmiş ki; belediye yazarlığı yapmaya devam edip kişisel ilişkileri aracılığı ile poz kesmeye devam ediyorlar. Oysa bu üst yapı, yani, onları oralara getirenler değiştiğinde bu oyuncak düzenin oyuncak kadroları da giderler. En nihayetinde çok sayın kalem erbaplarımız bundan böyle gittikleri her yerde (daha önce takındıkları dile ve duruşa göre);vatan haini, yobaz, şeriatçı, komünist ağızlarıyla kovalanırlar.Şayet bizler bugün gerçekten yeni bir şeyler yapacaksak eğer,böyle bir iddiamız varsa:bu tipleri iyi tanımalı,kapımızın önünü süpürmeli ve elimizden geldiğince insan onurunu el üstünde tutacak işler ortaya koymalıyız.

Z.Y.: Edebiyat geçmişin ve işbu geçmişinin -şu an yaşadıklarının da- öyle ya da böyle etkileyeceği edebiyat geleceğin üzerine neler düşünüyorsun, neler yaşadın, neler bekliyorsun, anlatsana biraz… Açık söyleyeyim; “sivil ve cevherli” bir şair olarak görüyorum seni; bir şiir kitabı bütünlemek ya da türevi hevesler içinde değilsin gibi geliyor bana…

T.D.: Benim edebiyat geçmişim, tanıdığım ilk kitap okuyan kişiye gider; -abime! Ucuz iş gücü olsun diye şehrin bir kenarına atılmış gecekondu mahallelerinden birinde yaşıyorduk. Abim de galiba o zamanlar mahallede üniversite okuyan tek kişiydi ve o üç odalı küçük gecekonduyu kitaplarla doldurmuştu. Elime geçen her şeyi okuyordum. Pekçok dergi ve ansiklopedi vardı elimin altında. Akranlarıma göre bu konuda oldukça şanslıydım yani. Belki anlıyordum o zamanlar belki de anlamıyordum okuduklarımı ama sanırım bütün bunlar içimdeki merakı ve hevesi tetiklemiş olmalıydı. Hiç şüphesiz Özal’lı yıllar hepimizin üzerinde derin ve onarılmaz izler bıraktı. Bende nasıl, ne şekilde bir iz bıraktı bütün bunlar, şu anda tam olarak ifade edemem ama hepsini içimde bir yerlere yüksek sesle not tuttuğumu söyleyebilirim. Edebiyat benim için; devletin elime tutuşturduğu o komik nüfus cüzdanındaki çeşitli hanelerin “gerçek” yerlerini bulmama,kim olduğumu, ne olduğumu, öğrenmeme yardım ediyordu. Bu yolculuk sırasında maalesef benimle aynı veya benzeri arayışlar içinde olan pek kimseye rastlamadım. Mesele zaten şiirden evvel doğru insanı bulmaktı. Hem kendinde, hem de yaşadığın dış dünyada. Amacım birilerini yargılamak değil ama bir şekilde çoğu başaramamıştı işte. Herkesi aynı şartlarla ve koşullarla yaşıyormuş gibi düşünüp yargılar gibi konuşmanın da karşısındayım. Onların zorlandıkları şeyin adı sanırım “birey” olabilmekti. (Bir insan, birey olmadan çağını duyumsayabilir mi?) Maalesef onlar; -sirkteki bir cambazın üzerinde durmaya çalıştığı o ince ipi şiir zannediyorlardı- Oysa bana göre şiir, cambazın ta kendisiydi. Onu o ince yolda ayakta tutan şey ise elinde tuttuğu o saçma, uzun sırık değil, en başından beri yine kendisiydi-kişiliğiydi. Edebiyat bir dil ve bir ses uğraşıdır bana göre. Onunla evrene seslenirsin. Çağını, kendini, yaşadığın “şeyleri” biçimlemek, anlaşılabilir, anlatılabilir kılmak istersin. Hem de bunu sen olarak; kendi öğrendiğin ve bildiğin haliyle yapmak istersin. -Şiirde aradığım şey bu işte! Görmek istediğim şey bu. Şu ana kadar herhangi bir dergiye yazı vs göndermedim. Kitap çalışmam da olmadı. Bunun çeşitli nedenleri var… Piyasadaki dergilerin ve yayın evlerinin çoğu tıpkı yukarıda anlattığım gibi birey olmayı bilmiyorlar. Eski bir alışkanlıkla, mevki kapmaca veyahut da kâhyalık gütme yarışındalar. Şu küçücük, kıç kadar yazın ortamımızda bile büyük bir at yarışı izliyoruz. Benim henüz kitap çıkarmamamın veya dergilere yazı göndermemenin belki de en önemli nedenlerinden biridir bu cevap; -Ben bir at değilim ağalar! Üzerime bahse girmeyin! Saçma bir şey yani, çok saçma. Üzerine pastel ve sulu boyalarla bazı anlamlar resmedip mahalle pazarında seni o görüntülerle satmaya, pazarlamaya çalışıyorlar. Kötü şiir yazabilirsin, kötü edebiyat da yapabilirsin. Kim bilir, belki de kötü şarkılar söyleyip, kötü küfürler de edebilirsin. Bunların hepsi bir şekilde halledilir. Bütün bu arızalara rağmen yeterince samimi ve dürüst olduğumuzda, elimizden gelenin en iyisini yapmaya çalıştığımızda, insani değerlerimizle birlikte bir şekilde birgün hep beraber daha güzel şeyler üretebileceğimize inanıyorum… Fakat kendimizi kötülüğün avuçlarına bırakıp eşyalaştırırsak ve onun sağladığı o büyük konfora alışırsak – bununla başa çıkamayız. Artık özümüze dönmeliyiz, yani ilk defa insan olduğumuz yere -kendi öz hatalarımıza!

Z.Y.: Son olarak, ikinci yeni ve o taifenin yarattığı şiirsel alan derinliği hakkında sormak istiyorum. Sence ikinci yeni akımı bitti mi? İmgelemin Özgürleşmesi dediğimde aklına neler geliyor?

T.D.: Tek tipleştirilmiş insan yüzleri, insan sesleri ve insan kokuları içinde yaşıyoruz ama baktığımız hiçbir yerde o özgün-güzel insanı göremiyoruz. Daha doğduğumuz andan itibaren bize dümdüz bir dünya öğretmişler. Tarih kitapları, televizyonlar, gazeteler, basmakalıp fikirler, türlü dogmalar, mutlak tanımlamalar içinde yüzüyoruz. Bana göre ikinci yeni bize tam da burada okkalı bir yumruk attı. Annemizin her sabah özene bezene düzenlediği o odaya girip ortalığı altüst etti. (Bizim gibi erkekler çok iyi bilirler o dağınıklığı) Atonal bir sistematiği vardır o kargaşanın. Her şey ortalığa saçılmıştır. Yabancı birine göre burada aradığın şeyi bulmak çok zordur hatta odanın bu durumu saçma ve pistir. Gelgelelim o oda ve o yaşayış biçimi “sadece sana ait olduğu için” aranılan o nesneyi, o imgeyi, o duyguyu; “ellerinle fırlatmış gibi” kolaylıkla bulursun. Çünkü senindir orası. En başından beri senindir. Senin yaşayış biçimin ve senin oyun alanındır. Olumlu veya olumsuz; bireyliğin vurgulanması vardır burada. Benim için İkinci Yeni şiirinde başı ve sonu kapalı kutulardan ziyade “şeyler” vardır. Hani tanrının beden giydirmeyi unuttuğu ruhlar gibi işte. Onun şiirsel derinliği bana göre; -şiiri düğün salonlarından ve akraba ziyaretlerinden uzaklaştırmıştır. El âlem ne der, konu komşu nasıl karşılar bunu, gibi kaygıları yoktur. “Sen nasıl biliyorsan öyle yap, biz daima senin yanındayız dostum” diyen bir iç sestir o. Kendi bildiği doğrular uğrunda ter döken ve öz yolculuğunu başkalarının ağız cambazlıklarına aldırmadan sürdürme cesareti gösterecek insanlar olduğu sürece ikinci Yeni’nin temel seslerini bir şekilde duymaya devam edeceğiz. Tabii bütün bunlardan önce; yukarıda bahsettiğimiz “insana” karşı olmamak lazım. Daha doğrusu duyduğumuz her sese  linç etme kültürüyle yaklaşmamamız lazım. Şiir sadece alkışlanır bir şey midir ki? Bir şeyler okuduğunda, bir imgeye daldığında seni rahatsız kere rahatsız eden yanları da olmamalı mıdır? En sevdiğiniz dostlarınız size sadece methiyeler düzenler mi?… Cilalamalar ve kelime diziciliği bu kadar önemli mi? Benim için; duyularımız ve şeylere bakışımız, kendi gözlerimize ve kendi dilimize gerçekten yaklaşma olanağı bulduğumuz anlarda derinleşir. Elbette ötekinin de diline mutlak bir yargıyla yaklaşmadığımız sürece… İmge diye bir şey yok aslında. Hepsi, her şey bizim uydurmamız. Biçimlere ve nesnelere işaretler koyarak ilerliyor, hislerimizle onları evrenin bir yerlerinde kodluyoruz. Şayet ortada bütün bunları kavrama özgürlüğüne sahip bir bilinç yoksa; dilde de,seste de,özde de bir yere ulaşamayız. Sıkı şiir; kendi bilinç dünyasında duyumsadığı evreni, kendi kodlarıyla içine işaretleyen,not tutan bireyin şiiridir. Bence biz İkinci Yeni’nin bıraktığı o güzel mirasa buradan devam edelim…

Eylül 2013

EDUARDO GALEANO’YLA YENİ KİTABI “AYNALAR” HAKKINDA YAPILMIŞ BİR SÖYLEŞİ

“Aynalar”  için ‘Neredeyse Evrensel Bir Tarih’ derken neyi kastediyorsunuz?

Eduardo Galeano: Bilmiyorum, ‘evrensel bir tarih’ ya da bunun gibi bir şey demek bana fazla vakur ve ciddi geldi. Ben tarihçi değilim. Bu kitap çok deli bir projeydi. Zaman ve harita sınırlarının ötesine geçmeye çalışmak çılgınca bir maceraydı. Görünmeyenler üzerinden insanlık tarihini yeniden keşfetmeye, yeniden inşa etmeye çalışan, ırkçılık ve maçoluk, militarizm, elitizm ve başka bir çok ‘izm’lerin oluşturduğu, yeryüzündeki gökkuşağını yeniden keşfetmeye çalışmak için 600 kısa öyküden toparlandı. Kitabın amacı nihayetinde, hiç kimse olamamışların ağzından hiç kimse olamayanları anlatmaktı.

Son yıllarda neden kısa öyküler ve denemeler tarzına yöneldiniz? Büyük hikâyeleri anlatmak için neden bu biçim?

E.G.: Enflasyona karşı savaşıyorum; parasal enflasyona değil de sözcüklerin yarattığına. Hiçbir şey anlatmayan bir dolu sözcük… Daha az sözcükle daha çok şey anlatmaya çalışıyorum. Bu bir meydan okuma. Bu yüzden, orada bulunmayı gerçekten hak eden, sessizliğe tercih edeceğim sözcükleri bulana dek, anlattığım hikâyeleri belki on-on beş kez yeni baştan yazıyorum.

Venezüella başkanı Chavez, ABD başkanı Obama’ya Latin Amerika’nın Kesik Damarları’nı hediye ettiğinde ne düşündünüz?

E.G.: O an bilmiyordum. Kısa süre önce ölen köpeğim Morgan’la rutin yürüyüşümüze çıkmıştık; o olaydan sonra öldü, bu da bizim son yürüyüşlerimizden biriydi. Komşum, “Tebrikler Eduardo. Çok satarsın artık. Çok satan bir yazar olacaksın Eduardo” deyince çok şaşırdım. Dehşete düşmüştüm. Çok satmak mı? Satmak istemiyordum. Neydi bu şimdi? Korkunç bir şey olmuştu herhalde. “Tebrikler, çok başarılı oldun” da ne demekti? Başarılı olmak istemiyordum. “Ne? Piyasada mı başarılı oldum yani?”
“Evet, dünyanın en çok satan adamı sensin şimdi. Dünya seninle gurur duyacak.”
Ama bu benim için kötü bir haberdi. Piyasanın en iyisi olmak istemiyordum. Sadece yazarak insanlarla iletişim kurmak istiyordum.

Eh, Chavez de yeni Oprah oldu sayılır. Bildiğiniz gibi bunu Noam Chomsky için yaptığında, o da çok satanlar listesine girdi. Şimdi de size aynı şeyi yaptı…

E.G.: Aslında, çok cömert bir davranış. Gerçekten de kitap sembolik bir anlam kazandı.
Ama o kitaptan bu yana üslubum çok değişti. Artık çok farklı bir şekilde yazıyorum, tekrara düşmeyi sevmem, ‘no estoy arrepentido’, hiç sevmem, tek bir virgülde dahi.
Aslında, zenginlikle yoksulluğun, özgürlükle köleliğin birbirine nasıl sıkı sıkıya bağlı olduğunu göstermesi açısından önemli bir kitaptır. Yani, herhangi türden bir yoksulluk karşısında masum sayılabilecek hiçbir zenginlik yok; aynı şekilde, kölelikle ilgisi olmayan hiçbir özgürlük yok.
Latin Amerika’nın Kesik Damarları’nın amacı buydu, daha önce ayrı ayrı anlatılan tarihler ve tarihçilerin, ekonomistlerin ve sosyologların kullandıkları kodlanmış anlatımlar arasında bağlantılar kurmaya çalışmaktı. Bu nedenle, herkesin okuyup keyif alabileceği bir türde yazmaya çalıştım. Casa de las Americas Ödülü’nü de bu yüzden alamadı zaten, jüri kitabın ciddi olmadığına hükmetti. O zamanlar solcu entelektüeller bir şeyin ciddi sayılması için sıkıcı olması gerektiğine inanıyorlardı. Bu yüzden, sıkıcı değilse ciddi de değildi. Daha sonra, talihime bakın ki, askeri diktatörlük kitabı çok ciddi bulup yaktı. Benim en iyi reklamım ve pazarlamam da bu oldu.

“Latin Amerika’nın Kesik Damarları” kitabından Obama’nın ne öğrenmesini istersiniz?

E.G.: Kimseye bir şey öğretmek istemiyorum. Asla. Aslında, Obama ve ABD hükümeti, ya da halkı, ‘liderlik’ sözcüğünü ‘dostluk’ sözcüğüyle değiştirirlerse çok memnun olacağım. Çünkü liderlik, birinin başkaları üstündeki tahakkümünü ifade ediyor. Gerçek insan ilişkileri yataydır, dikey değil; yardımseverlik yerine dayanışma vardır ve başkalarının dayattığı hiçbir sınır ya da sınıf yoktur. Dünyanın kuzeyi, Tanrı onları güneyin öğretmenleri olsun diye yaratmışlar gibi davranıyor ve sürekli sınava çekme halindeler. Mesela, Venezüella demokratik bir ülke mi? Biz karar vereceğiz, çünkü demokrasi öğretmenleri biziz. Bu demokrasi öğretmenleri de askeri diktatörlüğün fabrikaları aslında. Yani ABD, aslında sadece ABD de değil, bazı Avrupa ülkeleri de- askeri diktatörlük yönetimini tüm dünyaya yayıyorlar. Demokrasi öğretmeye muktedir olduklarını sanıyorlar. Bu yüzden kimseye hiçbir şey öğretmek istemiyorum. Tek istediğim, anlatılmayı hak eden hikâyeleri anlatmak. Hepsi bu.

Bkz: https://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=
RadikalEklerDetay&ArticleID=967355&Date=07.12.2009&CategoryID=40