15.
Çok nazik olan toplumsal mekanizmanın gevşediği ve şaşaladığı kriz anlarındaki kadar vahşiliğimizi gösteren hiçbir şey yoktur. Böyle anlarda öğelerin ne yaptıklarını bilmeksizin ve birbirine bağlanamaksızın hareket ettikleri görülür. Burada bencil içgüdülerin baskısı altında toplumsal içgüdülerinin yerlerini bıraktıkları çok öğretici olan hallerden söz etmiyorum.
Vaktiyle çok tehlikeli ve enteresan bir kriz -bireysel menfaatlar, ahbaplıklar, kinler hakkında bir şey söylemiyorum- adalet kavramını, hakkında hüküm verilecek konuya ve genel olarak yetkeye saygıyı, yurt sevgisini, daha iyi ve geniş bir insanlık özlemini, hangi cinsten olursa olsun, hakikat uğrunda mücadele fikrini, zorunlu uylaşım duygusunu, idealleştirilmiş soyutlar sevgisini ve hayata imtiyazlar veren gerçekler kaygısını, hepsini, hepsini birden tehlikeye düşürmüştü. Bu yönsemeleri içlerinde taşıyanlardan herbiri kendi vicdanına (…) başvuruyordu. (…) Bir sürü faziletler ortaya çıkıyor, zihinleri şaşırtıyordu. Soyut olarak bunların aralarını bulmak mümkündü, fakat olay içinde bu imkânsızlaştı.
Fr. Paulhan
La Morale de L’Ironie
Çev: Mehmet Naci Ecer, Remzi Kitabevi, 1969, s.116-117
